kelimesini daha önce duymuş muydunuz? Özgür Yazılım kavramına dergimizi okuduğunuza göre az çok aşina sayılabilirsiniz.. Peki ya GPL'i duydunuz mu? Ha bir de bunun GPLv3'ü çıkmış geçtiğimiz ay. =) Ondan haberiniz var mıydı?

"Free as in Free Speech, not as in Free Beer" diyor bir zat-ı muhterem, yani Türkçesiyle "**Özgür** Yazılım, beleş değil!.." İngilizce bilenleriniz çevirinin aynı tatta olmadığını, "free" kelimesinin İngilizce'deki sesteşliğini ve bundan dolayı ortaya çıkan anlam karmaşasını tam anlatamadığını farketmişsinizdir. Richard M. Stallman da geçtiğimiz senelerde Bilgi Üniversitesi'nde yapılan "Open Days" Özgür Yazılım ve Açık Kaynak Kod Günleri'nde bu sorunu "We don't have such a beautiful word like 'özgür' to describe what 'free' means"(İngilizce'de 'Free' kelimesini karşılayacak 'Özgür' gibi güzel bir kelime yok) şeklinde açıklamıştır.

Dünya üzerinde "Özgür Yazılım" fikrini ilk ortaya atan kişi Richard Matthew Stallman'dır(kısaca RMS :) ). Özgür Yazılım aktivisti, hacker ve yazılım geliştirici Richard M. Stallman 16 Mart 1953'te Manhattan semalarında peyda olmuştur (bkz: RMS'in mizahi biyografisi =)). 18 yaşında Harvard Üniversitesi'nde daha ilk senesinde MIT'nin yapay zeka laboratuvarlarında programcı olarak çalışmaya başlamıştır..(1971) Bu arada hatırlatmakta yarar var, RMS'nin mezun olduğu bölüm fiziktir =) (1974'te BA not derecesiyle mezun)..

MIT laboratuvarlarında işletim sistemi geliştirmeyle uğraşan bir takımın içinde yer alan RMS, 1975'te ünlü genişletilebilir yazı düzenleyicisi programı (extensible editor) Emacs'in ilk versiyonunu yazmıştır.. MIT'de geçen günlerinde yavaş yavaş hacker camiasında kendinden söz ettirmeye başlayan "RMS" (ki bir çok hesabını da bu rumuzla alıyordu) sonradan şöyle diyecekti: "Richard M. Stallman benim günlük ismim, siz bana RMS diyebilirsiniz ;)"..

RMS'in hayatındaki en önemli değişim noktası ise 1970'lerde ve 1980'lerde içinde bulunduğu hacker camiasındaki çözülmeler oldu.. Zamanla şirketler, rakip şirketler kendi programlarını kullanamasınlar diye, yazdıkları programların kaynak kodlarını(ki bu programların nasıl çalıştıkları hakkında bilgi veren kodlardır) kapamaya, kapalı kaynak kodlu yazılımlar üretmeye başlamışlardır. Özellikle 1976 Amerika Telif Hakları Yasası'yla birlikte bir çok şirket, yazılımlarına telif hakları isteyip "özel yazılımların" (proprietary software) etrafı sarmasına neden olmuştur..

Stallman için bardağı taşıran son damla, Brian Reid adlı yazılımcının "Scribe" adlı programına lisanslama ve yazılım hakları için "zaman limiti" koyması, (programın belirli bir süre kadar çalışıp, ondan sonra kullanılamaz hale gelmesine neden olan kodlar, bkz: Time Bomb) olmuştur.

"Yazılım için para almak insanlığa karşı işlenmiş bir suçtur!"

Doğru bildiklerini insanlarla paylaşmak, kafasındakileri somut hale dökmek için RMS 1983'te GNU Projesi'ni hayata geçirdi.. GNU projesi, aynı zamanda Özgür Yazılım Hareketi'nin de başlangıcıydı..

GNU is Not Unix

GNU, "GNU, Unix değildir"in ingilizce kısaltmasıdır, özyinelemeli bir kısaltmadır.. "guu-nuu" şeklinde okunur dilimizde..

Günümüzde Linus Torvalds'ın yazdığı Linux çekirdeğini kullanan GNU/Linux işletim sistemleri hızla yayılmaktadır..

GNU Projesi'nde yola çıkarken Stallman'ın aklında bazı fikirler vardı..Öncelikle, yazılım kullanıcıları "komşularıyla paylaşabilme" özgürlüğüne sahip olmalıydılar.. Bu, aynı zamanda yazılımın üzerinde çalışmaları, yazılıma katkı vermeleri ve kullandıkları yazılımları ihtiyaçlarına göre düzenleyebilme hürriyetine sahip olmaları demekti.. Bu yüzden Stallman, çoğu yerde özel yazılım sahiplerinin bu tarz paylaşımları ve etkileşimleri kısıtlayıcı her türlü hareketlerini "etik olmayan" ve "topluma karşı zararlı" hareketler olarak nitelendiriyordu.

RMS, GNU Projesi'ne daha çok önem verebilmek için 1984 Ocak ayında MIT'deki görevinden istifa etti.. Doktorasını tamamlayamadı belki ama daha sonra değişik yerlerden 6 adet fahri doktora aldı =)

Özgür Yazılım Derneği (Free Software Foundation-**FSF**) özgür yazılımların ortaya çıkması için elinden geleni yapıyor, yazılımcıları kendi bünyesinde topluyor, özgür yazılımın önemini anlatmaya çalışıyor ve GNU Manifestosu'nu yayınlıyordu.. Buradan ingilizcesine ulaşabildiğiniz manifestoda RMS GNU'nun ne olduğunu, neden insanlığın GNU felsefesi'ne ihtiyaç duyduğunu ve yardımcı olmak isteyenlerin nasıl katkı verebileceğini yazıyordu..

Benzeri bilgilerin Türkçelerini GNU Türkçe sayfasında da bulabilirsiniz..

Zamanla yazılımların özgürlüğünün korunması ve başka telif haklarının esareti altında kalmaması için FSF, GNU Genel Kamu Lisansı'nı(GPL) yayınladı. RMS'ye ve FSF'ye göre bir yazılımın özgür olması için şu 4 özgürlüğe sahip olmaları gerekiyordu:

  • Özgürlük no 0: her türlü amaç için programı çalıştırma özgürlüğü.
  • Özgürlük no 1: programın nasıl çalıştığını inceleme ve kendi gereksinimleri doğrultusunda değiştirme özgürlüğü.
  • Özgürlük no 2: yeniden dağıtma ve toplumla paylaşma özgürlüğü.
  • Özgürlük no 3: programı geliştirme ve gelişmiş haliyle topluma dağıtma özgürlüğü..

1 ve 3 no'lu özgürlükler için yazılımların kaynak kodlarının açık olması şarttır.. Kaynak kodunu görmeden geliştiriciler bu programları geliştiremezler ve kendi gereksinimlerine göre modifiye edemezler..

Belgeler.org sitesindeki bu sayfada gayrı resmi bir çevirisini gördüğünüz GPLv2 hakkında daha ayrıntılı bilgi almak için ilgili sayfayı inceleyebilirsiniz.. Ayrıca resmi olarak 29 Haziran 2007'de GPLv3 yürürlülüğe girdi..

Daha sonraki yazılarımızda GPLv3 ve getirdikleri, götürdüklerinden bahsedeceğiz. (Microsoft'un Novell'le yaptığı anlaşmalar yüzünden GPLv2'nin havada kalan bazı özelliklerinin tamamlanması gibi..) GPLv3 hakkında ayrıntılı bilgi almak istiyorsanız GNU Projesi GPL ana sayfasına uğrayabilirsiniz.. (Ne yazık ki sayfanın Türkçe çevirisi henüz yok..)

Özgür Yazılım mücadelesini sürdüren RMS her sene bir çok ülkeyi gezmekte, bir çok konferans vermekte, özgür yazılımın gerekliliğini anlatmaya çalışmaktadır..

Sadece Özgür Yazılım değil, değişik konularda da renkli bir insan olan RMS'nin yazdığı yazılara, politik görüşlerine de yer verdiği bloguna buradan ulaşabilirsiniz..

Yazımızı Richard Stallman'ın Yazılımın Neden Sahibi Olmamalıdır? adlı makalesinden alıntı yaparak bitiriyoruz:

"Yazılım kullanan diğer insanlarla açık açık ve özgür şekilde işbirliğine gitmeyi hak ediyorsunuz. Yazılımın nasıl çalıştığını öğrenmeyi hak ediyorsunuz ve öğrencilere bu bilgiyi öğretmeyi hak ediyorsunuz. Yazılım bozulursa takdir ettiğiniz bir programcıyı kiralayip onu düzeltebilmeyi hak ediyorsunuz."

Özgür yazılımı hak ediyorsunuz.