Özgür yazılım nedir? Tutsak yazılım olur mu ki özgür yazılım olsun? nasıl bir şeydir bu özgür yazılım, yenir mi içilir mi? özgür yazılım da bizi görecek mi? :P Bugün bu sorulara yanıt aramaya çalışalım hep beraber.
Öncelikle “Yazılım nedir?” sorusuna cevap bulalım: Bu konuda TDK Sözlüğü diyor ki: Yazılım; bir bilgisayarda donanıma hayat veren ve bilgi işlemde kullanılan programlar, yordamlar, programlama dilleri ve belgelemelerin tümü.. Örnek isterseniz kelime işlemci programlar, bilgisayarınız açıldığında CD sürücünüzü, sabit sürücüleri, RAM’i tanıyan BIOS; işletim sistemi, web tarayıcınız, virüslerin kendileri, antivirüs programları hepsi birer yazılımdırlar.
Bu arada bilmemiz gereken bir kavram daha vardır ki o da kaynak kodu(source code)dur. Kaynak kodu, yazılımların nasıl çalıştığı konusunda bize bilgi verir. Kaynak kodu herhangi bir programlama diliyle yazılmış olup (C, C++, Java, Perl gibi) bu dili biliyorsak bizim anlamamızı sağlayacak formdur. Bu kaynak kodları sonra bazı derleyicilerden geçip de bilgisayarınızın anlayacağı hâle getirilir. Yani popüler söylenişiyle 10010000101110101011 gibi 1'ler ve 0'lar (ikili sistem) hâline gelir.
Kapalı Kaynak Kodlu yazılımlar adından da anlaşılacağı üzere bize kaynak kodunu göstermeyen yazılımlardır. Yani bir programı kullanırsınız ama nasıl çalıştığını, bilgisayarınıza o anda neler yaptığını bilemezsiniz. Bunun doğal bir sonucu olarak da herhangi bir sorunla karşılaştığınızda bu sorunun neden dolayı oluştuğunu da kestirmeniz pek mümkün olmaz. Yazılımı geliştirmek sadece o yazılım sahibinin tekelindedir. Yani siz beğenmediğiniz, ya da "şöyle olsa nasıl olurdu?" dediğiniz bir yazılımı istediğiniz şekilde değiştirme hakkına sahip değilsinizdir. Bunu şöyle de örneklendirebiliriz; önünüze sabit menü bir yemek gelmektedir ve tuzu, karabiberi, herşeyi ayarlanmış olduğu size söylenir, size de yemenizi söylerler. Ayrıca o yemeği civar köylerde yapan bir tek kendilerinin olduğunu iddia edip de sizden fahiş fiyatlar isterlerse vay hâlinize...
Bu kaygıları kendi bünyesinde taşıyan insanların kurdukları Özgür Yazılım Vakfı(Free Software Foundation[FSF]) bu konuya el atmıştır. 1970’li yıllarda MIT(Massachusetts Institute of Technology)’nin Yapay Zeka Laboratuarlarında beraber çalıştığı ve aynı şekilde düşündüğü bir grup arkadaşıyla Richard M. Stallman ortaya GNU felsefesini atar. GNU “GNU is Not Unix” manasına gelen özyinelemeli(rekürsif) bir kelimedir. Unix adlı kapalı kaynak kodlu işletim sistemlerinden ayrı bir manaya geldiğini belirtmek için GNU kelimesini seçmişlerdir...
Peki nedir bu GNU felsefesi? 1985 yılında, özgür yazılımları bir çatı altına toplamak amacıyla kurulan Özgür Yazılım Vakfı, aynı yıl özgür yazılımları korumak amaçlı bir lisans yayınlar. Bu lisansın adı da GPL‘dir(GNU General Public Licence) yani Türkçesi “GNU Genel Kamu Lisansı”. Artık özgür yazılımlarımızı koruyacak bir dayanağımız vardır...
O zaman bu GPL nedir? Nasıl koruyacaktır özgür yazılımları?
- http://www.belgeler.org/KiTAPLIK/gpl.html adresinden Türkçe çevirisine
- http://www.gnu.org/licenses/gpl.html adresinden orjinaline ulaşabileceğiniz GPL‘in temel olarak koruduğu 4 hak vardır:
- Her türlü amaç için programı çalıştırma özgürlüğü (özgürlük 0).
- Programın nasıl çalıştığını inceleme ve kendi gereksinimleri doğrultusunda değiştirme özgürlüğü (özgürlük 1). Program kaynak koduna erişim bunun için bir ön şarttır.
- Yeniden dağıtma ve toplumla paylaşma özgürlüğü (özgürlük 2).
- Programı geliştirme ve gelişmiş haliyle topluma dağıtma özgürlüğü (özgürlük 3). Böylece yazılım bütün toplum yararına geliştirilmiş olur. Program kaynak koduna erişim bunun için de bir önşarttır.
Bir yazılım, bu 4 temel hakka da sahipse ‘özgür yazılım’ olarak değerlendirilebilir. Bu noktada şuna değinmekte de yarar var: Özgür yazılımlar hakkında sık rastlanan bir yanlış anlama, özgür yazılımların ücretsiz olduğudur; genellikle böyle olmakla beraber, özgür yazılımlar ücretli olabilirler, fakat kaynak kodları ücretlendirmelerinden bağımsız olarak açıktır.
Peki Özgür Yazılım GNU Felsefesinin bize ne yararı var? Getirdikleri götürdükleri nelerdir? Bir de Linux varmış, o ne ola ki? Bu soruları da bir sonraki yazımızda cevaplamaya çalışacağız...